Overprikkeling (en blijdschap)

Het prikkelfilter

Het grootste deel van de mensen op de wereld heeft een filter in zijn hoofd. Dit zorgt ervoor dat hoofdzaken en bijzaken gescheiden worden. Belangrijke informatie komt door het filter heen en onbelangrijke zaken worden afgeketst. Zo wordt het hoofd niet overspoeld door alle prikkels die om ons heen te vinden zijn. Stel je voor. Je zit op de fiets naar je werk toe. Jij concentreert je op de weg, let op het verkeer om je heen en zal hooguit een keer afgeleid worden door een bekende die naar je zwaait. Mensen met autisme letten uiteraard ook op de weg en het verkeer, maar de informatie van overige prikkels komt daarnaast ook nog ongefilterd binnen. Elk detail is belangrijk en valt op. De symmetrie in gebouwen valt op, maar ook de vlinder die voorbij vliegt, de kleur schoenen van de fietser voor zich, de wind die in het gezicht snijdt, de zon die brandt op de huid en een mengsel aan geuren die de neus binnendringt. Naast de geur van de bomen langs de weg, ruiken zij de parfum van de voetganger die zij passeren, uitlaatgassen, geuren van etenswaar en de geur van het warme asfalt. Hier blijft het niet bij want zelfs de knoop van hun spijkerbroek, die door het zitten knelt, valt op.

Wat is een prikkel?

Een prikkel is informatie die we krijgen via onze zintuigen. Alles wat we zien, horen, ruiken, proeven en voelen zijn externe prikkels. We kunnen ook prikkels binnenkrijgen via onze gedachten, of ons lichaam en dat heten interne prikkels.

Wat is overprikkeling?

Bij mensen met ASS mist het filter en alle ‘onbelangrijke’ informatie komt het brein binnen als hoofdzaak. Je kan je vast voorstellen hoe moeilijk het is om je op de weg te concentreren, als de details om je heen ook allemaal evenveel aandacht vragen. Het binnenkrijgen van al die prikkels is uitputtend en kan leiden tot overprikkeling. Het hoofd zit dan te vol met informatie en dat zorgt ervoor dat iemand met autisme afgeleid raakt en zich niet meer kan concentreren. Ook kan het ervoor zorgen dat nieuwe, belangrijke informatie niet opgenomen kan worden. Daarnaast kan het zorgen voor irritatie. Iemand met ASS heeft op zo’n moment tijd nodig om alle prikkels te verwerken.  

Overprikkeling en emoties

Door overprikkeling komen er vaak veel emoties los. Het leidt vaak tot een onmachtig gevoel, irritatiegevoelen en stress. In extremere gevallen veroorzaakt het een ontladingsbui waarbij er vaak tranen vloeien, of waarin agressie omhoog komt. Overprikkeling heeft dus een grote invloed op iemands gemoedstoestand. De emoties die gevoeld worden, zijn vaak negatief. Overprikkeling kan het voelen van blijdschap dus in de weg staan.

Niet kunnen genieten

Overprikkeling kan er dus voor zorgen dat je niet kan genieten van blije gevoelens. In het hoofd staat een file met informatie, die nog verwerkt moet worden. Iemand met autisme die overprikkeld is, moet hard werken om die file weg te werken. De informatie moet op de juiste plek in het hoofd opgeslagen worden. Je kan dan vast zelf al wel bedenken dat het lichaam en de geest op zo’n moment niet kunnen ontspannen. Naast dat er spanning in het lichaam ontstaat, is de persoon met autisme die overprikkeld is emotioneler, sneller geïrriteerd en vaak gestrest. Dit kan leiden tot een meltdown, waarin de persoon explodeert. De lading van de overprikkeling komt er dan uit door een huilbui, te schreeuwen, of bijvoorbeeld op de muur te slaan. Een ander met autisme krijgt last van een shutdown en klapt dus dicht. Zij zullen niet meer uit hun woorden komen, zullen kortsluiten en zij zitten vast in een beklemmend onvermogen. In deze twee toestanden van overprikkeling wordt je blije gevoel naar de achtergrond gedrukt. Het lukt dan niet meer om te genieten tijdens dat gezellige feestje, lekkere etentje, dat verheugde bezoekje aan vrienden, of die ontspannen wandeling.

Overprikkeling tegengaan

Natuurlijk willen wij dat het blije gevoel de boventoon voert. Als je al helemaal overprikkeld bent, zal dit gevoel nooit overheersen. Om vreugde te kunnen ervaren, is het dus belangrijk om overprikkeling te voorkomen. Ten eerste moet je milder naar jezelf leren kijken. Zelfverwijt en –haat zorgen alleen maar voor meer interne prikkels. Word niet boos als je overprikkeld begint te raken, maar probeer het te accepteren en erop te anticiperen. Sta stil bij jouw behoeften en probeer hierin te voorzien. Heb je behoefte aan rust, stap dan uit de situatie en zoek naar een prikkelarmere omgeving. Zorg verder dat je jezelf kan ontladen. Ten tweede is het belangrijk om de signalen vroegtijdig te herkennen en dan voldoende rust, of pauzes (ook wel schakelmomenten genoemd) te nemen. Zo krijgen de hersenen de tijd om de file aan prikkels te verwerken en voorkom je dat de rij aan informatieprikkels de kluiten uit groeit. Ten derde moet je rekening houden met jouw planning van de week. Heb je een leuke, maar prikkelrijke activiteit gepland staan? Zorg dan dat je de dag ervoor rust kan pakken. Zo begin je ontspannen en zo prikkelarm mogelijk aan de activiteit. Dit zorgt er hopelijk voor dat je van de activiteit kan genieten. Als laatste is het een goed idee om te ontdekken waar je rustig van wordt en wat “ontprikkelend” werkt. Dit kan je dan inzetten, als je merkt dat je veel prikkels binnen krijgt. Voor de een is dat een meditatie- of ademhalingsoefening, het knuffelen met een dier, of het lezen van een boek. De ander gaat graag wandelen, puzzelen, of tekenen.

Blijdschap voelen

Wellicht zal je merken dat je je weer blij kunt voelen, als je zorgt dat je zo min mogelijk geprikkeld bent. De hierboven genoemde tips kunnen je misschien helpen om blijdschap te voelen omdat ze overprikkeling voorkomen, of tegengaan. Je zal waarschijnlijk moeten oefenen met het “ontprikkelen”. Frustreer je dus niet als het je niet in één keer lukt om te genieten van blije gevoelens. Als je traint met het beperken van je overprikkeling, zal je merken dat het je steeds beter lukt om gewoon te kunnen genieten en blijdschap te voelen.